Gegevens
| Adres: | Rijksstraatweg 230, 1115 AV Duivendrecht |
| Kadastraal nr. | Sectie B, perceel 3371 |
| Gemeente: | Ouder-Amstel |
| Bouwjaar: | 1876-1879 |
| Architect: | Theodorus Asseler (1823-1879) |
| Oorspronkelijke functie: | RK kerk |
| Huidige functie: | RK kerk |
| Datum van opname: | 11-05-2017 |
Kadastrale kaart
Waardering
Cultuurhistorische waarde
De R.K. Urbanuskerk staat op de plek waar van oudsher de kerk van Duivendrecht stond. In Duivendrecht was van oudsher een overwegend katholieke gemeenschap gevestigd. Het gebouw is, samen met de pastorie, onderdeel van het religieuze verleden van het voormalige lintdorp Duivendrecht en is daarmee van cultuurhistorische waarde.
Stedenbouwkundige, landschappelijke en ensemble waarde
De R.K. Urbanuskerk is georiënteerd op de Rijksstraatweg en maakt het oorspronkelijke belang van deze voormalige doorgangsweg zichtbaar. In tegenstelling tot het stedelijke karakter van Duivendrecht, is de directe omgeving van de kerk nog relatief open en groen en in zekere zin dorps. Het contrast met het stedelijke karakter van het naastgelegen station is groot. Op deze plek ontmoeten het landelijke verleden en de stedelijke toekomst van Duivendrecht elkaar. De kerk is samen met de pastorie, de tuin en de erfbegrenzing, de naastgelegen boerderijen en het achterliggende weiland van groot stedenbouwkundig en landschappelijk belang.
Architectonische waarde
De R.K. Urbanuskerk is een goed voorbeeld van de architectuur van de kerkenbouw van de 19e eeuw. Bovendien is de kerk het laatste voorname werk van de gerenommeerde katholieke architect Theodorus Asseler. Om deze twee redenen worden aan het exterieur en interieur hoge architectonische waarde toegekend.
Bijzonderheid en zeldzaamheid
De stedenbouwkundige situatie rondom de kerk en de pastorie is uniek te noemen. Hier ontmoeten de geschiedenis van Duivendrecht en de vooruitgang van de 20e eeuw elkaar. De dorpse omgeving met een kerk, een pastorie, boerderijen en weilanden staat in contrast met de stedelijkheid van het station en de infrastructuur van de 20e eeuw. Door de abrupte ontmoeten tussen oud en nieuw worden de ontwikkelingen zichtbaar die op deze plek plaatsgevonden hebben.
Gaafheid
De architectuur, de constructie en het interieur zijn gaaf behouden gebleven en zijn van hoge monumentale waarde.
Rijksstraatweg vóór de aanleg van Station Duivendrecht, bron onbekend.
Omgeving Urbanuskerk en Station Duivendrecht 2017, bron: google-earth
Korte historie
De dorpskern Duivendrecht is ontstaan tijdens de middeleeuwse veenontginning. Duivendrecht heeft zich ontwikkeld langs de vroegere Duivendrechtsche Laan, de huidige Rijksstraatweg. De lintbebouwing was agrarisch van karakter en werd gedomineerd door boerderijen. Al in de 14e eeuw ontstond op het perceel van de R.K. Urbanuskerk een houten kapel, het was het centrum van de kleine agrarische gemeenschap. De gemeenschap van Duivendrecht is van oudsher overwegend katholiek geweest, in het dorp heeft zelfs een katholieke schuilkerk gestaan. Het huidige kerkgebouw is tot stand gekomen tussen 1876-1879; nadat de vrijheid van godsdienst een feit was geworden en de Rooms-katholieken voor het eerst in lange tijd weer vrijuit hun geloof konden belijden. Het is een ontwerp van Theodorus Asseler. Asseler heeft verscheidene Nederlandse kerkgebouwen ontworpen in een neogotische of een neo-romaanse stijl. In de Urbanuskerk te Duivendrecht worden elementen van beide bouwstijlen toegepast. De neogotiek en de neo-romaanse bouwkunst en het gecombineerd toepassen van meerdere stijlen in één gebouw zijn exemplarisch voor het gedachtegoed en de architectuurontwikkelingen van de late 19e eeuw. De R.K. Urbanuskerk werd gewijd in het jaar van overlijden van Theodorus Asseler en is daarmee zijn laatste voorname werk. De R.K. Urbanuskerk is nog steeds als zodanig in gebruik
Beschrijving van het pand
De omgeving van de kerk, gelegen nabij station Duivendrecht. Bron: google-maps.
De omgeving van de kerk anno 1890. Bron: www.topotijdreis.nl
Omgeving
De kerk is gebouwd op een perceel aan de Rijksstraatweg. Aan de zuidzijde van de kerk staat de pastorie, rondom is een tuin. Het perceel grenst aan de zuidzijde aan Station Duivendrecht (bouwjaar 1993), aan de westzijde met een diepe tuin aan het spoor. De tuin wordt aan de voorzijde begrensd door een ijzeren hekwerk en rondom door volgroeide bomen. Aan de noordzijde grenst het perceel aan de Antoniushoeve (anno 1889, rijksmonument). Ten oosten van de kerk is het stationsplein. Vanuit de tuin van de Urbanuskerk is een zichtlijn richting het ‘Weidjespark’, een restant van het veenweidegebied zoals men dat hier aantrof voordat de verstedelijking haar intrede deed.
Bouwmassa en gevels
De Urbanuskerk staat met de entree naar de Rijsstraatweg en is daarmee niet op het oosten georiënteerd. De kerk is een eenbeukige kruiskerk, het schip is drie traveeën lang en de transepten zijn beide één travee lang. Aan de westzijde wordt de kerk afgesloten door een halfronde absis en aan de oostzijde bevindt zich het dubbeltorenfront met daarin de hoofdingang. Op de viering bevindt zich een opengewerkte dakruiter of lantaarn. De daken zijn met leien in maasdekking bedekt.
De gevels zijn opgetrokken uit schoonmetselwerk, hebben een gemetselde plint en worden gesierd door gemetselde banden van gele steen. De gevels worden aan de bovenzijde afgesloten door rondboogfriezen van gele steen, met uitzondering van de absis die aan de bovenzijde voorzien is van een gemetseld tandmotief. In de absis zitten vijf halfronde blindnissen met hierin vijf halfronde romaanse ramen met gemetselde waterslagen. De ramen in het schip bestaan uit twee rondboogvensters met daarboven een rozet met vierpassen. In de transepten zitten roosvensters. Alle ramen zijn voorzien van glas-in-lood en van voorzetramen. De voorzetramen vallen buiten de bescherming.
Dubbeltorenfront
Het dubbeltorenfront bevindt zich aan de westzijde en is opgebouwd uit twee torens op een vierkant grondvlak en een middenstuk met een puntgevel. De torens zijn opgedeeld uit vier geledingen, waarvan de eerste en vierde geleding een unieke vormgeving hebben. Het uurwerk en het klokkenstel met galmgaten zijn ondergebracht in de zuidtoren. Beide torens hebben achthoekige naaldspitsen, bedekt met leien in maasdekking.
Het portaal is licht risalerend en voorzien van een wimberg. De dubbele deur heeft een halfrond bovenlicht. Boven het portaal bevindt zich het grote roosvenster met hieronder een arcade van halfronde bogen.
Interieur
De éénbeukige kerk is gepleisterd en wordt overdekt door een blauw geschilderd halfrond houten tongewelf. Het gewelf rust op gordelbogen die door rozetten worden gedecoreerd. Het vieringgewelf is van ribben voorzien, gedragen door halfzuilen met een basement en kapitelen met bladmotief. Tegen de muren zit een tegellambrisering, vermoedelijk aangebracht in het Interbellum. Het interieur bevat waardevolle elementen zoals het hoofdaltaar, de zijaltaren, de houtgesneden preekstoel (vermoedelijk 18e-eeuws), de communiebank, de kruiswegstaties, het orgel afkomstig van Pels & Zn. uit Alkmaar, de kerkklokken en het uurwerk.
Bronnen:
- Oud Duivendrechtse Saecken, De Dom 125 jaar, deel I, nr. 4, jrg. 1, juni 2004
- Oud Duivendrechtse Saecken, De Dom 125 jaar, deel II, nr. 4, jrg. 1 Blad augustus 2004
- H. E. Wesselink, Waardestelling St. Urbanuskerk, Duivendrecht, Amsterdam 2013, www.historischamstelland.nl