Tijdens de opening van de Open Monumentendag op 13 september in het Dorpshuis stond de Rijksstraatweg centraal. Ik mocht er een presentatie geven over de lange en boeiende geschiedenis van de weg en over de bijzondere gebouwen erlangs. Daarbij besteedde ik ook aandacht aan de versieringen die je in de diverse architectuurstijlen tegenkomt. Zoals de twee tegeltjes in het transformatorhuisje bij de ‘rode flat’.
De Porceleyne Fles
Ingemetseld in de muur van het transformatorhuisje zitten twee geglazuurde terracotta tegeltjes, van een haan en een hond. Deze tegeltjes komen vaker voor op dit soort huisjes, met name op de meer dan 80 huisjes ontworpen door architect Han van Lochem (1881-1940). Zijn ontwerpen, allemaal verschillend (!), stammen uit de jaren ’10 van de vorige eeuw, toen Nederland op grote schaal voorzien werd van elektriciteit. De tegeltjes, ‘haan’ en ‘hond’, zijn in grote oplage vervaardigd door de bekende firma De Porceleyne Fles in Delft, naar een ontwerp van Lambert Bodart (1872-1945). Met regelmaat komen de tegeltjes ook na de 1e wereldoorlog terug in de huisjes, ook huisjes die ontworpen zijn door andere architecten, maar buiten Noord-Holland komen ze niet voor. Na de 2e wereldoorlog worden de tegeltjes niet meer gebruikt.
Raadsel
Dit brengt ons wel bij een raadsel want het transformatorhuisje naast de rode flat is van rond 1950. Voordat de flat gebouwd werd in 1955 stond er op die plek een smal, hoog transformatorhuis met zadeldak, wat te zien is op een oude prentbriefkaart. Deze moest dus wijken voor de flat maar zijn opvolger kwam natuurlijk eerst, rond 1950 dus. Een mogelijkheid is dat de tegeltjes herplaatst zijn, al is het moeilijk voor te stellen dat dit zonder schade kon gebeuren. Tweede mogelijkheid is dat er toch nog een paar tegeltjes gevonden zijn voor het nieuwe transformatorhuisje.
Waarschuwing
Over de betekenis van de haan en de hond zijn verschillende opvattingen. Het meest waarschijnlijk is dat de haan symbool staat voor een waarschuwing: ‘Pas op als je hier binnendringt!’, en de hond voor de verdediging als men de waarschuwing in de wind slaat. Een andere is dat de haan staat voor ‘licht’, het ochtendlicht, en de hond voor trouw, dus samen een toespeling op de trouwe levering van elektriciteit.
Zo zijn de tegeltjes in het transformatorhuisje een van de vele verrassende architectonische versieringen aan de Rijksstraatweg. Ze zijn echter ook een herinnering aan de vroege elektriciteitsvoorziening in onze regio… met voor elk huisje een uniek ontwerp en allemaal opgesierd en bewaakt door de haan en de hond. Er spreekt trots en een besef van belang uit. Hoe kon men toen bedenken dat elektriciteit ruim 100 jaar later een nog veel belangrijkere rol in ons leven zou spelen?
Bas Smeulders
Dit artikel verscheen deze week ook in het Weekblad voor Ouder-Amstel, in de rubriek ‘Duivendrecht, dorp toen en nu’. In deze rubriek geeft Stichting Oud-Duivendrecht een historische achtergrond van actuele thema’s. Dit kan nuttig zijn, maar het is ook gewoon leuk om te weten hoe iets vroeger was. Het dorp krijgt er een extra dimensie door…